Maxaad ku tilmaami lahayd todobadii sano ee uu xukunka hayay Abiy Axmed? Bal ka waran ballamihii la qaaday

 Ra'iisul Wasaaraha Itoobiya Dr. Abiy Ahmed ayaa talada dalka haya muddo haatan 7 sano ah. Todobadii sano ee la soo dhaafay, waxaa jiray ballamo barwaaqo ama nasiib wanaag ah dhinacyada siyaasadda, dhaqaalaha, diblomaasiyadda iyo arrimaha bulshada.

Iyadoo ay jiraan dad taageersan maamulkiisa oo sheegaya in isbedel uu yimid, natiijooyin badanna laga gaaray, ayaa haddana waxaa jira dad dhaliilsan maamulkiisa oo sheegay in xaaladdu ay ka sii dartay.

Sanad guurada todobaad ayaa waxaa dhacay banaanbaxyo kala duwan oo lagu taageerayay xukuumada Abiy Axmed.

Xukunka haddaba Dr Abiy Axmed ee todobada sano iyo sidii loo qeexi lahaa xal u helida dalabaadka ay soo jeediyeen shacabka waa sidee. BBC-da qaybta afka Oromada ayaa ka waraysatay Buzaayyoo Daggafaa oo ka tirsan laanta Xisbiga Barwaaqo ee Oromiya iyo Dr Asebaa Raggaasa oo ah cilmi baadhe iyo barafasoor dhaqaalaha iyo siyaasadda ka dhiga Jaamacadda Zurich ee Switzerland.

Ujeedada isu soo baxan taageerada ah ayaa ah in la xuso maalintii ugu horreysay ee ra'iisul wasaare Abiy Axmed kadib halgan muddo jiitamayey.

Midda ah in la garowsado oo la iska kaashado guulaha laga gaaray guushan iyo guulaha uu maamulkan u horseeday caqabado badan iyadoo jireen, ayuu yidhi. Buzaayyoon.

Isaga oo aan ku raacsanayn aragtidaan. Aseba waxa uu sheegay in inta badan la qabto isu soo baxyada taageerada haddii ay jiraan mucaarado ka dhan ah dowladda.

"Markii ay dowladdu si weyn looga soo horjeedo, waxay tiraahdaa waxaan leenahay taageerayaal badan dadkana way soo bixiyaan iyada oo laga dhigaayo inay taageersan yihiin - dowladda".

"Dawlad nabad ku wada nool oo dadka ku wada nool waa in aanay qaban isu soo baxyo taageero oo sannadle ah," ayuu yidhi Dr Aseba.

Dr. Buzaayyoon ayaa sheegay in ay jiraan sababo wanaagsan oo loo dabaaldego maalintan inkastoo ay jiraan cilladana.

Isbadalkan dowladnimo kaliya kuma imaan halgan badan, naf hurid iyo dadaal shacab, balse waxaa jiray natiijooyin badan oo ka dhashay. Waxa uu sheegay in loo baahan yahay in la mideeyo natiijooyinka la gaaray, islamarkaana la is weydiiyo kuwa aan wax laga qaban.

"Maamulka Dr. Abiy Axmed ayaa talada dalka la wareegay ka dib halgan rejo badan laga qabay in isbeddel wanaagsani yimaado, kaasoo toddobadii sano ee la soo dhaafay keliya kusoo idlaaday rejo" ayuu sheegay Aseba. "Wax ka yar sanad, qorshahaasi wuu isbeddelay, dadkuna haddeer waxay arkaan xaaladda" ayuu yidhi.

Wax ka yar hal sano ka dib, howshaas ayaa is beddeshay, hadda qof walba wuu fahmay xaaladda howsha, ayuu yiri, hadda dadku way arkayaan xaaladda ayuu ku daray.

Dhinaca kale natiijadii ka soo baxday maamulka Xisbiga Barwaaqo. Buzaayo ayaa tusaale u soo qaatay biyo xidheenka Wabiga Niil oo sanado badan dib u dhac ku yimid, haatana heer gabo gabo ah maraya. "Tani ma ahan mid ka faa'iideysan doonta oo kaliya dalka oo dhan, laakiin sidoo kale dalal badan oo Afrikaan ah ayey faa'iido u tahay" ayuu yidhi.

Dr. Abiy oo ka jawaabayay su'aalo ay weydiiyeen xubnaha golaha shacabka todobaad ka hor ayaa sheegay in biyo xidheenka uu gaaray boqolkiiba 98, islamarkaana lagu soo gabagabeyn doono lix bilood.

Guulaha kale ee uu Dr Buzaayo soo qaatay waxaa ka mid ah aasaaskii Xisbiga Barwaaqo.

"Berigii hore meelo badan ayaa la dulmay, maanta oo kale, gobollo kooban ayaan u dulmanayn sidii hore".

Maqnaanshaha Nabadda

Nabad la'aanta iyo xasillooni darrada oo sii badatay ayaa lagu sheegay in ay sabab u tahay furnaansho la'aanta saaxadda siyaasadeed. Halkii wada hadal la gali lahaa, dadka Itoobiya ku nool waxay doorbideen in awood lagu dagaalamo iyado xukun lagu raadinaayo dagaal, taas ayaana xaaladda lagu qeexay.

Dhaqanka ah xukunka lagu raadinaayo wada halka iyo heshiisyo nabadaysan lama baranin, laakiin xaaladda hadda jirta waa billow wanaagsan.

Dhaqanka noocaan ah waa in la bartaa, ayay tiri dowladdu. Haddii kooxaha kale ee dowladda ka soo horjeeda rumaystaan, dhaq-dhaqaaqyo lagu doonayo in dowladda lagu afgambiyo iyadoo hub la isticmaalo tani waxay horseedi doontaa dagaal, kaasoo dadka u soo bandhigi doona dhibaato.

'Nabad dhisidu ma'aha masuuliyadda hal xisbi. Haddii labo dhinac dagaalamayaan, labaduba waa in ay leeyahiin rabitaanka nabadda' Dhanka kooxaha hubaysan ayaa laga sheegay in maqnaashaha dhaqanka noocan ahi ay keeneen saamayno xun. Dhibaatooyinkii uu dagaalku keenayna waxaa lagu sheegay mid ba'an.

Goorma ayay barwaaqadu noqotay mid dhab ah?

Dr Buzaayyoon waxuu yidhi "Barwaaqadu wax ku cusub ma'aha Oromo, laakiin marka aan ka hadalno sida Xisbiga Barwaaqo u keenayo barwaaqo, xitaa wax laga sii fekeri karo ma'aha".

"Waxay ka bilaabataa aragti, waxayna ka timaataa midnimo. Qofkii aan lahayn maanhaga barwaaqana ma barwaaqoobi karo. Dhammaystirka biyo xidheenka Abaaayna waa masuuliyad wadareed. Isbeddelada iyo horumarkuna ka muuqda magaalooyinkana waxuu astaan u yahay barwaaqo" ayuu ku daray.

Dr. Asebaan wuu ka soo horjeedaa aragtidaan. Marka la eego xaaladda haddeer lagu jiro wuxuu ku doodayaa in barwaaqo iyo hanti midna ayna ahayn diiradda haddeer. Dadka sida adag u shaqeeyana ay la daaladhacayaan noloshooda in ay u helaan waxyaabaha daruuriga ah.

Itoobiya sida lamid ka ah wadamada dhaqaalahoodu korayo waxay ku tiirsan tahay beeraha oo kamid ah meesha ay taalo awoodda adag ee dhaqaalaha nabadina kama jirto meelaha miyiga ah.

Sidaas darteed, hadda xaaladu dadku waxay ku sugan yihiin xaalad adag oo ku aadan helidda cunto noloshada ah.

"Markaan fiirino wadamo badan, cilmibaadhis ayaa tusinaysa in qiimaha noloshu uu aad u kacay, Tani ma'aha mid maamulka haddeer jira uu keenay"